Karsın Kurtuluşunu Anlatan Tarihi Bir Kars Kilimi

Kûfi yazılı, gerçek bir sanat eseri iddiası ile sunduğum bu kilimi, Kars'ın Sarıkamış ilçesinin bir dağ köyünde görüp gün yüzüne çıkardım. Kilimle alakalı, yakın tarihe ışık tutan bir de hikaye derledim ancak henüz yayınlamadım.

Hilmi DULKADİR

Karsın Kurtuluşunu Anlatan Tarihi Bir Kars Kilimi

Kilimin yıldızlı birinci panosu

Erzurum’dan Kars’a uzanan karayolunun Tuzluca-Sarıkamış yol kavşağından güneye doğru stabilize  bir yol ayrılır. Bu yol kıvrıla kıvrıla yükselir ve bir tepeye ulaşır. Aşağıya dönüp baktığınızda, yeşillikler içinde bir kasaba görürsünüz. Bu kasaba, bir zamanların Karakurt Bucağıdır.
Karakurt Kasabası'nın Millî Mücadele ve ondan sonra Cumhuriyetin ilk yıllarında efsane bir adamı vardır, hikâyesini anlatırlar. Bu gerçek efsanenin kahramanı Karakurt Bucağı Müdürü Halil Bey'dir. Halil Bey, Kurtuluş Savaşı yıllarında çevre köylerden, yiyecek ve giyecek toplayarak orduya gönderen, ayrıca her köyden 2-3 çocuk toplayarak bucakta açtığı yatılı okulda okutan aydın bir idarecidir. Bu yüzden çevrede çok sevilmiş ve sayılmıştır. 1924 yılının 4 Ekim günü Atatürk, eşi Lâtife Hanım'la birlikte Sarıkamış'a gelmiş ve coşkun gösterilerle karşılanmıştır. Karşılayıcılar arasında Karakurt Bucak Müdürü Halil Bey ve açtığı okulun öğrencileri de vardır. Atatürk, ellerinde bayrakları ve flamalarıyla karşılamaya gelen öğrencilerin önünden geçerken durmuş, çocuklarla ilgilenmiştir. Bu sırada Kolordu Komutanı Sait Paşa:
— Paşam, bu öğrencileri Halil Bey kendi imkânları ile yetiştirdi diyerek Halil Bey'i takdim etmiştir. Atatürk Halil Bey'in elini sıkmış:
— Halil Bey çok teşekkür ederim. Memleketimiz ilim ve irfanla yükselecektir. Çetin savaşlar geçirdik. Milletimiz fakir ve zaruret içindedir. Sizin gibi fedakâr maarifseverleri tanıdıkça memnun oluyorum. Akşam garnizonda görüşelim, demiştir.
O akşam, Sarıkamış Askeri Garnizonunda düzenlenen temsili şereflendiren Atatürk, Halil Bey'i yanına oturtmuş, onu Ankara'ya davet etmiştir.
Atatürk'ün Sarıkamış'tan ayrılışından bir süre sonra Halil Bey'in açtığı okulun Millî Eğitim Bakanlığı okulları arasına alındığı bildirilmiştir.
Halil Bey memnundur. Ankara'ya gidecek, Gazi Paşa'ya şükranlarını arz edecektir. Gitmeden önce yörenin meşhur kilimlerinden birini Atatürk'e armağan etmeyi düşünmüştür. Kilimin üzerine Atatürk’ün bir resmi ile Türk bayrağını dokutturmak istemektedir. Bunun için bir kompozisyon hazırlatmış ve kilimi çevredeki en usta dokuyucu Karapınar köylü Zennure Kadın’a sipariş etmiştir.
Aylar sonra kilim dokunmuştur. Halil Bey, Karakurt’tan yola çıkmış ,bir akşam karanlığında Sarıkamış’a kavuşamadan eşkıya yolunu kesmiş, Halil Bey öldürülmüş, kilim de alınıp götürülmüştür. Bu kilim şimdi nerede, kimlerin elinde, bugüne kadar bir ipucu bulunamamış, Hali Bey’in efsaneleşen hikâyesi de yıllar yılı anlatılmıştır.
Bugün kilimi dokuyan Zennure Kadın’ın köyünde Rıza Karakurt’un elinde 220×120 cm. boyutunda bir kilim daha vardır. Bu kilim de Zennure Kadın’ın tezgâhından çıkmıştır. Kilim, dokunuş tekniği, renkleri, desenleri ve üzerindeki kûfi yazıları ile gerçek bir sanat eseridir.

KİLİMİN ÖZELLİKLERİ
Karsın Kurtuluşunu Anlatan Tarihi Bir Kars Kilimi

Yıldızlı ikinci pano

Kilim, “Bardız” tekniğiyle dokunmuştur. Atkısı ve çözgüsü sık kirkitlendiği için sık ve düzgün bir görünüm kazanmış, atkıların döndürüldüğü yerlerdeki delikler, kaybolacak kadar küçülmüştür.
Üç sıra bordürü (kenar suyu) vardır. Üçü de köşeler boyunca değişikliğe uğratılmadan devam etmiştir. Birinci bordürde bitki filizi üzerine kırmızı-beyaz yapraklar sıralanmıştır. İkinci bordürde yer yer kûfi yazılar görülmektedir. Aşağıda okunuşu göstereceğimiz bu yazıların arası, rozetlerle doldurulmuştur. Üçüncü bordürde armut motifleri yer alır.
Kilimin kırmızı zeminini ince çizgilerle belirlenmiş baklava dilimleri doldurmaktadır. Her dilimin içi yıldızlarla dolguludur. Yıldızların uzun kenarları giderek küçülmüş, böylece zemin altıgen bir görünüm kazanmıştır. Köşelerde meydana gelen üçgenlerin içinde bordo bir zemin üzerinde saksı, çiçeği ve karanfiller görülür. Kenarlardan birindeki üçgenlerin içine birer Türk Bayrağı resmi yerleştirilmiştir.
Kilimin tam ortasında dikdörtgen bir kitabe var. Kitabenin üst ve altında altı köşeli iki yıldız yer alır. Yıldızların köşeleri ayrı renklerde yazı ve zeminden dolayı belirgin bir hale getirilmiş; ortada kalan yazılı kısım, kırmızı zemin muhafaza ederek altıgen bir şekil almıştır.
Sağdaki yıldızın kısa kenara bakan köşesi ay içindeki yıldız şekliyle taçlanmıştır. Hemen üstünde sapı da konmuş içi yazılı iki flama yer almıştır. Tam ters istikamette flamalar bu defa Türk Bayrağı olmuş ve ayla içindeki yıldıza bakacak şekilde yerleştirilmiştir.

 

Karsın Kurtuluşunu Anlatan Tarihi Bir Kars Kilimi

Kilimin göbeğindeki pano

 Karsın Kurtuluşunu Anlatan Tarihi Bir Kars Kilimi

Kars Kiliminin genel görünüşü

 KİLİMİN YAZILARI
Kilimin yukarıdan aşağıya doğru,şekilde gösterilen rakamlara göre, kufi üslupla yazıları şöyledir:
1-Bir Hatıra
2-Manende-i şecer nabit olur sabit olanlar
3-Yaşasın-Türkler
4-El-Gazi Sultan Reşad Hazretleri
5-Sadrazam-Talat Paşa-Hazretleri
6-Harbiye Nazırı-Enver Paşa-Hazretleri
7-Kafkas Kumandanı-Vehib Paşa-Hazretleri
8-3 Mart-334 sene (3 Mart 1918)
9-Arabistan kumandanı-Cemal Paşa-Hazretleri
10-Brestlitevsk sulh müzakeresi-Ruslar’ın tardı-şubat-şerefli sul akdi/Kars-Batum’un ilhakı
11-Yine çıkdı asumane nam-u şanı Türkler’in
     Titreme düşdü lerze can evine düşmanın
      Kılıcımız Oğuz ile yetişendir (?) murada
      Binler yaşasın sevgili hakanı Türkler’in
      Vatanın uzvı mübarek Kars, Batum
     El uzatub maderine kılmakta hücum
     Kahramanlar yolu açıldı
     Türkistan’a gidelim
     Yaşasın Şeci ordu merdaneleri Türkler’in
     Bugün güzel bayram icre alem-i islamiyan
     Terennümde ruhlarımız
     Millet oldu kamyab
     Düşman melül cümle dostar şamdan
     Yaşasın muhterem vüzerası,vükelası Türkler’in
12-Hücum ordusu kahraman kumandanları Enver Paşa-Hazretlerinin-Sarıkamış’ta-Rus ordusunu mahvedmesi ve Kars demiryolunun tahribi-Kanun evvel (1330 sene) (1914)
13-Hakkı Paşa
14-(Ali) İhsan Paşa
15-Yusuf Paşa
16-Kerim Paşa
17-Ruslar’ın Kötek’ten hududu geçmesi Teşrin-i evvel 1330 (Ekim 1914)
18-Muzaffer ordunun Köprü Köyü’nde Ruslar’ı küllüyetli telef ederek münhezimen tardeylemesi. Teşrin-i sani sene 1330 (Kasım 1914)
19-14 Teşrin-i evvel 1330 (14 Ekim 1914)
20-Odesa’nın topa tutulması.Sene 1330 (1914)
21-Avrupa devletlerinin ilan-ı harbi.1 Temmuz 1330 (1 Temmuz 1914)
22-Osmanlı devletinin seferberlik ilanı.3 Temmuz sene 1330 (3 Temmuz 1914)
23-Uhud-ı atikanın tamamen ilgası.Eylül sene 1330 (Eylül 1914)

 

(Sözlük :Şecer: ağaç,
Manend: eş, benzer
Nabit: yerden biten,
Şeci:yürekli,cesur
Merdane: mertçe,erkekçe
Kamyab: mutlu,Melul:bezgin
Şadman: sevinçli.Vüzere:vezirler.Vükela:bakanlar
Münhezimen: bozguna uğrayarak.
Uhud-ı Atika eski antlaşmalar)

 Karsın Kurtuluşunu Anlatan Tarihi Bir Kars Kilimi

Sonuç

Görüldüğü gibi, kilim üzerindeki yazılar, Birinci Dünya Savaşı başlarında (1914), Ruslar’ın işgali altında bulunan Kars’ın, Sarıkamış’ın Osmanlı Ordusu tarafından kurtarılması ile Brestlitevsk Barış Antlaşması ve Rus işgalinin tamamen sona ermesini (3 Mart 1918), bu dönemin ünlü komutanlarını da anarak bir şiir ile bu zaferi anıtlaştırmaktadır. Kilimin, Birinci Dünya Savaşı’ndan hemen sonra, Karslıların bir şükran sembolü olarak Enver Paşa için dokutulduğu ne var ki, bu değerli hediyenin bilinen siyasi olaylar içinde yerine ulaştırılamadığı sanılmaktadır.
Yalnız tarihi belge olarak değil, dokunuş tekniği, desenleri ve yazı üslubu ile bir sanat şaheseri olan bu kilimi, ilk defa tanıtmanın mutluluğunu yaşıyorum. Kilim üzerindeki yazıları okumamıza yardım eden Sayın Prof. Dr. M. Fahrettin Kırzıoğlu’na ayrıca teşekkür ederim.

Bu yazı, ilk defa, Türkiye İş Bankası Kültür Sanat Dergisinin 1.yıl, 3. sayı, 3 Ağustos 1989 tarih ve 47. sayfasında yayınlanmıştır.

Yorumunuzu Ekleyin
Karsın Kurtuluşunu Anlatan Tarihi Bir Kars Kilimi Yorumları +3 Yorum
  • SENCER ŞENOL
    1
    SENCER ŞENOL
    Bu kilim Kars kilimi falan değil Bardız kiliminin en değerlilerinden biridir. Enver Paşaya hediye edilmek için sipariş üzerine dokunmuştur. Kilimi Dokuyan Zennure Hanım benim büyük dedemin kızlarındandır. Bardızlıdır ve kilimi de Bardızda dokumuştur.Kilimi dokuduğu zaman bekardır ve bir talihsizlik sonucu kilim Enver Paşaya hediye edilemediği için çeyizine koymuştur. Daha sonra Evlenerek Karakurt köyüne gelin gitmiştir ve kilimde bu şekilde Karakurta gitmiştir. Mustafa Kemal Paşaya da kilim dokuyan Zennure hanım o kilim için bir miktar da Atatürk tarafından hediye almıştır. Çankaya köşküne giden o kilim ise daha sonra kaybolmuştur.
    20 Ağustos 2011 03:53:24, Cumartesi
  • Hilmi Dulkadir
    1
    Hilmi Dulkadir
    Sencer bey,verdiğiniz bilgi için teşekkür ederim.Doğrudur, metinde de bahsetmiştim, kilim Bardız tekniğiyle dokunmuştur. Bardız tekniğini bilen birinin bardızlı olması ve bu tekniği usta-çırak ilişkisi içinde öğrenmiş olması muhtemeldir.Zaten Bardızın bağlı olduğu Erzurumun Şenkaya İlçesi ile Sarıkamış arasında sanırım 70 km.kadar bir uzaklık var.Aynı coğrafyayı paylaşmaktadırlar.Yine de kabul edelim ki, kilimin yöresi Bardızdır.Ben kilimi Sarıkamış-Karakurtda görüp fotograflayarak,ses cihzıma öyküsünü burada kaydettiğim için kars kilimi ifadesini kullandım.
    21 Ağustos 2011 11:22:03, Pazar
  • Ercümntşenol
    1
    Ercümntşenol
    Sencer şenolun ifadeleri doğrudur...ilaveten,kilim Bardızda dokunmağa başlamış, sarıkamış hrabinin kaybedilmesi üzerine kilim yarım kalmış,klimi dokuyan Emin ust afamilyası, bu kayıp üzerine Önce sivasa sonra Adanaya göçmüş ve kilim Adanada tamamlanmıştır...dokuyanlar,Necime,zennure,nevride,zerliba ve münevver hanımlardır...kimi üzerindeki şiirlerin bir kısmı, kilmi sipariş eden Binbaşı Nurettin beye ve bir kısmıda Zennure hanımın babası Hafız Mehmet Beye aittir, çabalarınız için sonsuz şükranlar...

    ...
    27 Temmuz 2018 10:42:06, Cuma

Mut'ta Bulunan Cönklerden Bektaşi Şairleri

1986-87 yıllarında Mut'ta elde ettiğim cönklerden Bektaşi şairlerine ait şiirlerin yer aldığı bir çalışmam yayın aşamasına gelmiştir. Burada şiirleri (bu sayfada 61 şiir) ve cönklerin sayfalar halinde fotograflarının yayınlanmasını uygun buluyorum

29,050 Okunma 1 Yorum 09/04/2011 04:48:20 23/07/2014 06:13:51

Folklor Çeşitlemeleri

Mersin, aynı zamanda geleneksel kültürümüzü günümüzde bile yaşatabilen nadir yörelerimizdendir. Maddi ve maddi olmayan her türlü geleneksel kültürümüz Mersin Türkmen folkloru içinde yaşamaya devam etmektedir.

27,229 Okunma Henüz yorum yapılmamış 04/04/2011 23:37:16

Yörük Keçileri

Bu derleme,19 Şubat 1993'te Mut Hacınuhlu Köyü Karadağ mevkiinde Sarıkeçili Halim Çelik'le yapılan görüşme sonrası kaleme alınmıştır.

25,968 Okunma Henüz yorum yapılmamış 08/04/2011 21:26:56

Gülek Boğazına Yazık Olmuş!..

Anadolu güneyinde şöyle bir darbımesel vardır: "Din Muhammed dini, boğaz Gülek boğazı"

23,595 Okunma Henüz yorum yapılmamış 17/07/2011 13:05:44

Karac'oğlan Şenlikleri Üzerine

Karacaoğlan konusunda bir "araştırma merkezi”kurmasını bekleriz

20,533 Okunma Henüz yorum yapılmamış 09/04/2011 11:55:17

Çakallı Yörükleri

YÖRÜKLER VE ERDEMLİ -ÇAKALLI YÖRÜKLERİNDE DOKUMALAR

20,245 Okunma Henüz yorum yapılmamış 28/03/2011 23:52:28

Sarıkeçililer

Sarıkeçililer; 250 den fazla aile, 500’ü aşkın nüfus, her kış ve her yaz sürekli ve devamlı göçerler.

19,923 Okunma Henüz yorum yapılmamış 29/03/2011 04:34:46

Tahtacılardan Derlemeler

"Mersin Kızılkaya Köyü Tahtacılarından Derlemeler" Başlığı Altında Aşağıda Yer Alan Yazıda, Orman İşciliğinden Ağaçlara, Tahtacılıktan Aleviliğe Pek Çok Konuda Bilgi Verilmektedir.

18,021 Okunma 1 Yorum 17/04/2011 00:20:06

Mersin’in kurtuluşu

Kurtuluş, Torosları aşan ve sayıları onlarla ifade edlin pekaz bir kuvvetin mücadeleye atılmasıyla başlamış ve Toroslardan kopan bir çığ gibi, Ovaya doğru indikçe büyümüş, gelişmiş, genişlemiş bütün Çukurovalıları içine almış ve birbirine çözülmez bağlarla bağlanan bir bütün olmuştur

17,381 Okunma Henüz yorum yapılmamış 09/04/2011 16:52:47

Son Yörükler

YÖRÜK -TÜRKMEN ÜZERİNE GÖRÜŞLER VE İÇEL'DE SON YÖRÜKLER

16,608 Okunma Henüz yorum yapılmamış 28/03/2011 12:20:22

Yörüklerde El Sanatları

Dokuma sanatı usta - çırak ilişkisi içinde gelişmektedir. Bu durum yanışları bir kalıp halinde hafızalara yerleştirmek suretiyle zamandan kazanmak için gereklidir. Bilinmeyen bir yanışı dokumalarında kullanmazlar

16,031 Okunma Henüz yorum yapılmamış 30/11/-0001 00:00:00

Akıllı Kız (hikaye)

Silifke Kırtıl Köyünde derlediğim bir halk masalı

15,388 Okunma Henüz yorum yapılmamış 10/04/2011 11:31:36

Mersin Köy Seyirlik Oyunları

Biz insanımızı ve onun estetik duygularını, yine onun geliştirdiği bu örneklerden hareketle yeniden değerlendirerek çağdaş bir yorum ve teknikle günümüz şartlarına uygun bir duruma sokmak zorundayız..

15,319 Okunma Henüz yorum yapılmamış 11/04/2011 11:51:20

Alman Yetişkin Eğitimi

F. Almanya’daki yetişkin eğitimi sistemi, bu sistemin nasıl organize ve idare edildiği, yasal dayanağı, finansmanı, katılımcıları ve sistemin içeriği ile ilgili olarak hazırladığım rapor.

14,923 Okunma Henüz yorum yapılmamış 03/04/2011 10:38:50

Mersin'de Düğünler

Oğlan evinin önüne gelen gelinin başına, güvey ve sağdıç tarafından üzüm, leblebi ve para atılır. Bunun bereket getireceğine inanılır

14,343 Okunma Henüz yorum yapılmamış 12/04/2011 21:47:45

Çömelek Elma,Üzüm Kültür Şenliği

İlk kez 1994 yılında yapılan şenlik, her yıl Eylül ayının ilk Cumartesi ve Pazar günü düzenlenmektedir.

14,289 Okunma Henüz yorum yapılmamış 17/04/2011 00:27:54

Kırtıl'da Samah Üzerine Derleme

Kendini gözedeceksin, kötü söz söylemeyip birini kırmayacaksın. Kov kovlama; gıybet eyleme, elinle koymadığını elleme, gözünle görmediğini söyleme, gözünle gördüğünü ettiğinle ört, anırma; döktügünü doldur, eline beline diline sahip ol...

13,547 Okunma 1 Yorum 10/04/2011 11:24:50

Köse İle Dev (masal)

Silifke'nin Kırtıl Köyünde Bahar Gündoğdu'dan derlenen bir halk masalı

12,892 Okunma Henüz yorum yapılmamış 10/04/2011 11:23:53

Zengiltaş (masal)

...Sandığı tutmuş; sandığı tutunca açıverdi miydi, baksa ki bir kız ile oğlan. Ondan sonra o adada, o hocanın kısmeti gelirimiş Hakk taala tarafından. O çocuklar vardı mıydı, ondan sonra kısmetler üç tane inmeye başlamış...

12,385 Okunma Henüz yorum yapılmamış 10/04/2011 11:51:03

Kumaçuru'ndan Derleme (masal)

Saçından kesmiş oğlana vermiş, oğlan cebine katmış. Suyun ortasına varmış, aklına gelmiş. Çıkarıyim bahıyim derkene hadi bakalım suyun içine düşürmüş. Suyun aşağısı da Ali Abbas Hoca'ın gölüne varırımış...

12,163 Okunma Henüz yorum yapılmamış 10/04/2011 11:51:11

Kırk Kulun Anası (Masal)

Oltaları almış, seyirtmiş suyun boyuna varmış. Suya sarkıttı mıydı ip kasılmış, bir çekmiş toskaba.. Toskabıyı almış gelmiş pencereye koymuş.

11,511 Okunma Henüz yorum yapılmamış 10/04/2011 11:35:58

Yükleniyor...